وقتی داروی ریتالین جای پدر مادرها را می‌گیرد

ریتالین (ritalin) نام تجاری داروی متیل فنیدیت (Methylphenidate) است که در خط مقدم درمان دارویی برای اختلال بیش فعالی و نقص توجه کودکان به کار می­رود. این دارو یک محرک شمرده می­شود. به این معنا که موجب افزایش سرعت عملکرد مغز می­گردد. البته مصرف خودسرانه­ی آن برای بیدار ماندن در شب امتحان و یا حفظ تمرکز به مدت طولانی به جای قهوه و چای رو به افزایش است؛ و از این جهت ممکن است برای شما نیز آشنا باشد.

اما بیش فعالی و نقص توجه (ADHD[1]) چیست؟ حتماَ کودکانی را مشاهده کرده­اید که نمی­توانند تکالیفشان را تا آخر انجام دهند، در طول اتاق می­دوند و مزاحم دیگران می­شوند. نمی­توانند سرجای خود بنشینند و هم‌سن و سال‌هایشان اغلب به دلیل همین رفتارهایشان با آنها دوست نمی‌شوند. این کودکان اغلب حس می­کنند کسی آنها را دوست ندارد و احساس تنهایی می­کنند.

در مورد علت  این اختلال، از عوامل ژنتیکی، عفونت­های جنینی،  مزاج کودک و … نام می­برند. اما عملکرد خانواده و جامعه از جمله عوامل بسیار مهم در این زمینه است. می­پرسید چرا؟ چرا در آمریکا میزان شیوع این اختلال در سنین مدرسه حدود 10 تا 11 درصد کودکان است اما در انگلستان این رقم بسیار کمتر و حدود 1 درصد و درفرانسه نیز حدود 5 درصد گزارش شده است؟ در ایران در متون پژوهشی رقمی حدود 6 درصد گزارش شده است؛ اما کافی است کودک خود را با شکایت پرحرکتی و کم تمرکزی نزد متخصص ببرید تا با داروی ریتالین و یا مشابه های آن از مطب بیرون بیایید.

آیا بیش‌فعالی یک اختلال عصبی زیستی است؟ پاسخ این سؤال بستگی به این دارد که شما در آمریکا زندگی می­کنید؛ در انگلستان، فرانسه یا ایران. در امریکا روانپزشکان کودک، بیش‌فعالی را یک بیماری عصبی زیستی می­دانند و برای درمان آن نیز داروهایی مانند ریتالین را تجویز می­کنند. اما روان­پزشکان مثلاَ در فرانسه این مشکل را برخاسته از شرایط روانی اجتماعی می‌بینند، علت را بیش از آنکه در عصب­­های کودک بجویند در بافت اجتماعی او جستجو می­کنند و روان­درمانی و مشاوره خانواده را برای درمان این عوامل زیربنائی بکار می­برند.

در ایران به نظر می­رسد با رشد روند شهرنشینی و حرکت به سوی تجدد؛ بیشتر گرایش به سمت مدل آمریکایی باشد تا به ریشه­های روانی و اجتماعی پرداخته شود. علت این گرایش این است که متخصصان در ایران و در آمریکا برای طبقه­بندی و تشخیص بیماری­ها از یک منبع (معروف به DSM[2]) استفاده می­کنند. درحالیکه در اروپا و فرانسه منابع متفاوتی برای تشخیص­گذاری استفاده می‌شود (مثلاَ CFTMEA[3]   یا ICD[4]).  مثلاَ منبع فرانسوی بیش از آنکه در تلاش برای یافتن علل زیستی و عصب شناختی سازنده­ی یک اختلال باشد به ریشه­های روانی و اجتماعی آن نگاه می­کند.

سیستم تشخیصی امریکایی که در ایران نیز غلبه دارد، همچنین شمار بیشتری از رفتارهای بعضاَ معمولی کودکان (مثل شیطنت و حواس­پرتی) را مریض و غیرمعمولی به حساب می‌آورد. از این رو تعداد بسیار بیشتری از کودکان با برخی رفتارهای پرحرکت را بیمار تلقی کرده و آنها را برای درمان دارویی تشویق می‌کند. اما در سیستم فرانسوی، مثلاَ به نقش رژیم غذایی (رنگ­های مصنوعی، مواد نگهدارنده یا آلرژی‌زا) و روش­های تربیتی والدین نیز بسیار بها داده می­شود.

روش­های تربیتی والدین در آمریکا و فرانسه نیز بسیار متفاوت است. این مطلب خود می­تواند منجر به بروز رفتارهای بیش­فعالانه­ی بیشتر در آمریکا نسبت به فرانسه شود. در فرانسه از کودکی حدود و مرزهای مشخصی برای رفتار کودک در نظر می­گیرند. مثلا کودک اجازه ندارد هرجا و هرچیز را که خواست بخورد. وعده‌های غذایی در ساعت‌های خاصی به کودک داده می‌شود. او اجازه ندارد هر تنقلاتی که خواست را بخورد حتی اگر به خاطر آن تنقلات ساعت­ها گریه کند. از این رو کودک به مرور کنترل خود را می‌آموزد و برای مهار خود و تمرکز نیازی به دارو نخواهد داشت.

در مورد رفتارهای تربیتی والدین در ایران، به نظر می­رسد عامل تعیین کننده، سنتی و متجدد بودن والدین است. یعنی در سیستم سنتی(هرچند همراه با اشتباهات وافر)، حدود مشخص­تری برای رفتار کودک در نظر گرفته می­شد و تمایل کمتری تیز برای مریضی پنداشتن رفتارهای ناسازگار کودکان وجود داشت. اما در سیستم­های جدید، والدین در پی اصلاح سیستم تربیتی سنتی هستند که خود تجربه کرده بودند. سیستمی که احتمالا بسیار از آن رنجور و آسیب دیده‌اند. اما به دلیل اینکه هنوز در حال تمرین روش­های تربیت متجددتر هستند؛ و غالباَ نیز اطلاعات کافی در این زمینه ندارند؛ از تعریف حدود مشخص برای فرزندان ناتوانند. اینجاست که داروی ریتالین به کمک می‌آید و بار این نظم دادن به رفتار کودک و حوصله کردن برای تربیت او از روی دوش مادران خسته و تنها، و پدران خسته­تر و تنهاتر از آنان (پر از مشغله­ی اقتصادی و غیر اقتصادی) برداشته می‌شود.

---

[1]attention deficit hyperactivity disorder

[2] Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

[3]  Classification française des troubles mentaux de l’enfant et de l’adolescent

[4]  International Classification of Diseases

برگرفته از سایت شبگار